Atatürk, Cumhuriyet'in ilanı için neden 29 Ekim'i seçti?
İlanın iki üzerinden yıl geçtiğinde, Ekim 1925'te Fahrettin Altay Paşa Atatürk'ün misafiri olur. Zihnini meşgul etmeyen bir soru sorar:
"Paşam, dikkatimi çekti, Cumhuriyetimizin ilanı neden 29 Ekim gecesine denk geldi? Üç gün önce ya da beş gün sonra da olamazdı."
Atatürk, şöyle cevap veriyor:
"Fahrettin, mütarekenin ilk günlerini izliyor musunuz? Saray ve hükümet teslimiyeti kabul etmiş, hem saray hem hükümet itilaf devletlerinin denetimine girmişti. Saray bu kullanmaktan memnundu, ancak ben bunu kabul edemiyordum. Buna karşı koymakla, tarih sahnesinden silinmek istenen bu mazlum milleti korumak için görevili saydım.
Dünyada yalnızdık. Ancak ben inandığım ideale, benimle beraber olanlar da bağlandı ve sonuçta elde edildi.
Mütareke 30 Ekim 1918'de imzalandı. Vatan parçalanmış, istilaya maruz kalmıştı. 30 Ekim 1918'den, bizim İzmir'e girdiğimiz tarih olan 9 Eylül 1922'ye kadar tam dört yıl geçti.
Cumhuriyeti ise 29 Ekim 1923'te ilan etmiştik.
İşte, beş yıla sığdırdığımız büyük inkılap, ekonomik şartlara maruz kalan hangi milletin tarihinde vardır?
Bu mazlum millet, hakkı olan yere ulaşmıştır. Çektiğimiz acı ve sıkıntıların en büyük mükafatı budur. Bütün dünyada böyle oldu ve daha da önemlisi olacak.
Beni en çok mutlu eden hadise, bu milletin hak ettiği yere gelmesidir. Sen benim 30 Ekim 1918'in ardından çektiğim azabı bilirsin, oradaydın.
Mondros 30 Ekim'dir, Cumhuriyet 29 Ekim.
İşte bu da mazlum bir milletin öcüdür. Muhtemelen o zamanki devletler bunu anlamışlardır.”
Atatürk burada durur, eli toplanır ve şöyle der:
“Denizin ki bu, miktarının silinmesi istenen bir milletin öcüdür.”
Fahrettin Altay “Ama paşam, bundan dolayı neden hiç söz etmediniz?” diye soruyor.
Atatürk cevap veriyor: "Şahsen övünmek gerekecekti. Oysa esas övünmek benimle beraber mefkureye inanan milletin ve ordunun hakkıdır."
Atatürk'ün Cumhuriyet ilanı için 29 Ekim'i seçmesinin özel nedeni bu sözlerden anlaşılır:
Ulu Önder, 30 Ekim 1918'de imzalanan “Mondros Mütarekesi” ile esarete düşen milletinin kaç yıl bu esaret altında kalması tam olarak ifade etmek istemez. Bu nedenle, tam 4 yıl 364 gün sonra, 29 Ekim'de Cumhuriyeti ilan ederek bir anlamda o dönem devletlere öc almıştır.
Türk Milleti beş yıldır esaret altındadır demek ona zor geldiği için, “Türk Milleti dört yıldır esaret altındadır” diyebilmek için Cumhuriyeti 30 Ekim'e bir gün kala ilan etmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk, mağrur ve galip olarak batılı devletlere "Ben 30 Ekim'i tanımlıyorum. Sizden bir gün öndeyim. Siz 29 Ekim'i tanıyacaksınız." demiştir.
